وقتی‌که در نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ روی طراحی کار گرافیکی خود و آماده کردن آن برای فرستادن به چاپخانه کار می‌کنید به ذخیره کردن فایل که می‌رسید با یک دوجین فرمت عجیب‌وغریب برای ذخیره کردن فایل مواجه می‌شوید که می‌توانید از بین آن‌ها انتخاب کنید. چنین تجربه‌ای به‌خصوص اگر در این زمینه تخصص بالایی نداشته باشید می‌تواند برایتان گیج‌کننده باشد. همین مسئله برای طراحی تبلیغات آنلاین و مثلاً برای بنری که می‌خواهید در کانال تلگرامتان هم بگذارید می‌تواند پیش بیاید. بنابراین اگر دقیقاً نمی‌دانید در هر موقعیتی چه فرمتی را باید انتخاب کنید و یا اصلاً تفاوت این فرمت‌های مختلف را نمی‌شناسید این مطلب دقیقاً برای شماست. امروز به شما کمک خواهیم کرد تا اطلاعات کافی در این زمینه را به دست بیاورید.
پیش از هر چیز اگر یک متخصص تمام‌عیار در حوزه گرافیک نیستید خوب است که با یک اصل کاربردی آشنا شوید و آن این است که تنها چند فرمت کاربردی هستند که عملاً نیاز هست با آن‌ها شوید. البته این به این معنی نیست که فرمت‌های دیگر کاربردی ندارند. درواقع اگر فرمت ذخیره‌سازی‌ای وجود دارد حتماً کاربرد و هدف خاصی هم دارد اما بسیاری از این فرمت‌ها حالت تخصصی دارند و تنها به کار افراد حرفه‌ای می‌آیند به‌خصوص که اکثر این فرمت‌ها در صنعت چاپ هم کاربردی ندارند و مناسب کارهای چاپی نیستند.
مقایسه رستر و وکتور
فایل‌های گرافیکی به دو نوع اصلی وکتور(Vector) و رستر(Raster) تقسیم می‌شوند. برای درک بهتر تفاوت بین انواع مختلف فرمت‌های فایل‌های گرافیکی لازم است که ابتدا با این دو نوع اصلی و تفاوت‌های آن آشنا شویم.
تصاویر رستر که به آن‌ها بیت‌مپ(Bitmap) هم گفته می‌شود فایل‌هایی هستند که در آن تصاویر از پیکسل‌ها تشکیل شده است. این فایل‌ها می‌توانند از یک طراحی ساده تا عکس‌های خیلی پیچیده را شامل شوند. به‌دلیل اینکه این فایل‌ها از تعداد مشخصی پیکسل که درنهایت کل تصویر را تشکیل می‌دهد، تشکیل شده‌اند نسبت به زوم شدن و تغییر اندازه حساس هستند و با تغییر اندازه عکس به‌خصوص وقتی‌که بخواهیم آن را بزرگ کنیم شاهد کاهش کیفیت آن هستیم. اگر این تصاویر را در برنامه‌ای مثل paint باز کنید و روی آن به‌قدر کافی زوم کنید می‌توانید تک‌تک پیکسل‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن را ببینید. فایل‌های رستر عموماً به‌عنوان فایل نهایی که برای ارسال به چاپخانه آماده است استفاده می‌شود.
یکی از مزیت‌های فایل‌های رستر در ابزارهایی است که برای ایجاد و ویرایش آن استفاده می‌شود. تکنیک‌های مشخصی در برنامه‌هایی نظیر فتوشاپ قابل‌استفاده است که نمی‌توان از آن‌ها در برنامه‌های ویرایش تصاویر وکتور نظیر ایلوستریتور استفاده کرد. به‌علاوه باید در نظر داشت که اکثر دوربین‌های دیجیتال معمول عکس‌ها را با فرمت‌های رستر ذخیره می‌کنند. بنابراین اگر بخواهید با عکس‌های گرفته‌شده با این دوربین‌ها کار کنید باید به سراغ این دسته فرمت بروید.
تصاویر وکتور به‌طور دقیق و خالص کلمه تصویر نیستند بلکه مجموعه‌ای از فرمول‌های ریاضی هستند که به‌طور مستقیم با کامپیوتر ارتباط برقرار می‌کند تا به آن بگوید که چه نوع اشکالی را باید تولید کند و نمایش دهد. به همین دلیل تصاویر وکتور برخلاف رستر نسبت به تغییر سایز حساس نیستند و به‌راحتی می‌تواند آن‌ها را به هر میزان بزرگ و کوچک کرد. اگر زیاد این توضیحات برای شما مفهوم نبود کافی است که یک فایل پی‌دی‌اف را در کامپیوترتان باز کنید و سپس روی محتوا زوم کنید. می‌بینید که به هر میزان هم که زوم بیشتری کنید کیفیت نوشته‌ها هیچ تغییری نمی‌کند. دلیل آن استفاده از فرمت‌های وکتور است. از وکتورها معمولاً برای تهیه طراحی‌های ساده متن و لوگوها استفاده می‌شود و نمی‌توان از آن برای کار با تصاویر پیچیده مثل عکس‌ها استفاده کرد. از خروجی وکتورها نیز می‌توان برای چاپ کار استفاده کرد.
حال که با دو نوع اصلی فایل‌های گرافیکی آشنا شدیم می‌توانیم به معرفی هر یک از فرمت‌های رایج بپردازیم و نقاط ضعف و قوت هر یک را بررسی کنیم.
فرمت‌های تصویر رستر
فرمت JPEG
مشهورترین فرمت تصویری که تقریباً تمام ما با آن آشنا هستیم JPEG است . شاید قدری نامنصفانه باشد که بگوییم این فرمت اصلاً به درد چاپ نمی‌خورد اما به‌هرحال واقعیت این است که فرمت JPEG قطعاً بهترین گزینه برای فایل خروجی چاپی هم نیستند. این فرمت از فایل با فشرده‌سازی زیادی که روی تصویر انجام می‌دهد باعث می‌شود که به انتخابی ایده‌آل برای جاهایی که کاهش حجم فایل خیلی مهم است تبدیل شود. به همین دلیل هم بسیاری از عکس‌هایی که در اینترنت می‌بینیم با این فرمت هستند تا سرعت بارگذاری صفحات بالاتر رود. ولی همین مسئله باعث می‌شود که کیفیت آن به‌اندازه‌ی کافی برای کارهای چاپی مناسب نباشد. البته این یک اصل کاملاً قطعی نیست و ممکن است در برخی کارهای چاپی و با در نظر گرفتن ملاحظاتی و حداقل کیفیتی چاپخانه از شما فایل با این فرمت را بپذیرد اما به‌طور مثال در کارهایی نظیر طراحی و چاپ لوگو نباید از آن استفاده کرد.
علاوه بر اینترنت از این فرمت در عکاسی دیجیتال هم به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. دلیل آن هم این است که کاهش کیفیت چندان در این عکس‌ها به چشم نمی‌آید و حجم خیلی کمتر عکس‌ها با این فرمت اجازه می‌دهد بتوان عکس‌های خیلی بیشتری را در یک حافظه نگهداری کرد. همین کاربردها باعث شده تا فرمت JPG به فرمت اصلی و پیش‌فرض در بیرون از صنعت طراحی تبدیل شود.
فرمت GIF
هرروز تعداد زیادی فایل در کانال‌های تلگرام می‌بینیم و یا از این طریق برایمان ارسال می‌شود که مانند یک ویدیوی خیلی کوتاه بی‌صداست. قالب این فایل‌ها GIF است. بحث بر سر تلفظ درست نام این فرمت فایل در ایران هم هست. عده‌ای به این فرمت گیف میگویند و عده‌ای جیف، و شروع این مسئله اصلاً ربطی به ایران ندارد. اگر می‌خواهید درست به همان شکلی که طراح این فرمت آن را نام‌گذاری کرده این واژه را ادا کنید بنابراین باید لفظ جیف را انتخاب کنید. به‌هرحال GIFمخفف عبارت Graphics Interchange Format یا همان قالب مبادله‌ی گرافیک است که به‌طور گسترده‌ای در وب استفاده می‌شود.
مهم‌ترین قابلیت این فرمت نسبت به دیگر فرمت‌های تصویری که استفاده می‌کنیم قابلیت متحرک‌سازی آن است. این فرمت همچنین می‌تواند شفافیت(transparency) را تشخیص دهد و حجم آن نیز به نسبت کم است. البته این کم بودن نسبی است و به هر میزان که از رنگ‌های بیشتری در آن استفاده شود حجم فایل نیز بیشتر می‌شود و بنابراین در کل و جز در مواردی که نیاز به متحرک‌سازی است فرمت مناسبی برای عکاسی نیست.
تمامی این توضیحات به‌وضوح نشان می‌دهد که این فرمت به‌هیچ‌وجه مناسب کارهای چاپی نیست و جایی در این صنعت ندارد.
فرمت PNG
فرمت PNG ترکیبی از ویژگی‌های فرمت‌های JPG و GIF است. به‌مانند فرمت JPG این فرمت هم برای تصاویر با جزئیات بالا مثل تصاویر عکاسی شده عالی است اما با این فرمت حتی می‌توان عکس‌های باکیفیت بالاتری از JPG هم تولید کرد. این فرمت مثل فرمت GIF شفافیت در تصویر را تشخیص می‌دهد که این ویژگی آن را به گزینه‌ای خیلی خوب برای طراحان دیجیتالی که نیاز به المان‌های گرافیکی شفاف دارند و درعین‌حال نمی‌خواهند کیفیت تصویرشان را هم قربانی کنند بدل کرده است.
اما همه‌چیز هم در مورد این فرمت عالی نیست. بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف این فرمت حجم بیشتر فایل‌های با این فرمت نسبت به فایل‌های JPG است که باعث می‌شود در صورت استفاده‌ي زیاد از این فایل‌ها در وب‌سایت سرعت بارگذاری آن کم شود. بنابراین از آن تنها در قسمت‌هایی از وب‌سایت استفاده می‌شود که کیفیت تصویر در آنجا مهم‌تر باشد.
فرمت TIFF
فایل‌های اضافی فلش خود را پاک کنید، برای ذخیره کردن چند فایل TIFF به حجمی بیشتر از آنچه فکر می‌کنید نیاز است. فرمت TIFF (گاهی به آن TIF هم گفته می‌شود) فرمتی است که در آن عکس بدون هیچ فشرده‌سازی ذخیره می‌شود که به این معنی است که هیچ داده‌ای در موقع ذخیره شدن فایل از بین نمی‌رود. این فرمت حتی قابلیت پشتیبانی از لایه‌ها را هم دارد. اگر نمی‌دانید لایه چیست به زبان ساده می‌توان گفت در نرم‌افزارهایی نظیر فتوشاپ و در فرایند طراحی می‌توان لایه‌هایی را تعریف کرد و سپس بر روی هر لایه عناصر گرافیکی و تصویری موردنظر را قرار داد و نهایتاً خروجی از روی هم قرار گرفتن این لایه‌ها شکل می‌گیرد که استفاده از این روش مزایای زیادی برای طراحان دارد.
به همین دلیل است که فایل‌های با فرمت TIFF عملاً آماده‌ی چاپ هستند هرچند که اگر قصدتان فقط پرینت گرفتن باشد خیلی از پرینترها کار با فرمت‌هایی نظیر PSD و AI را به این فرمت ترجیح می‌دهند. به خاطر حجم بالای فایل‌های با این فرمت استفاده از آن‌ها در طراحی وب غیرممکن است.
فرمت PSD
آخرین فرمت رستری که بررسی می‌کنیم PSD است. PSD فرمت خروجی اصلی نرم‌افزار فتوشاپ است و بنابراین فایل‌های با این فرمت را می‌توان در نرم‌افزار فتوشاپ باز کرد و به طراحی‌های انجام‌شده و لایه‌ها دسترسی داشت. از این فرمت به‌هیچ‌وجه در طراحی وب استفاده نمی‌شود و اگر طراحی هستید که برای مشتری خود کارهای تبلیغاتی‌اش را آماده کرده‌اید شاید بهتر باشد به‌جای فرستادن فایل با این فرمت از پسوندهای آشناتری استفاده کنید(مگر آنکه کارفرما با فتوشاپ آشنایی داشته باشد و یا اینکه پایان کار است و قصد دارید فایل‌های لایه‌باز را هم برای تغییرات بعدی در اختیار او قرار دهید) این فرمت اما برای طراحان و اهالی صنعت چاپ به‌خوبی آشناست.
فرمت‌های تصاویر وکتور
فرمت EPS
EPS یک فرمت فایل استاندارد برداری (وکتور) است و این یعنی این فرمت تنها از مجموعه‌ای از فرمول‌ها و اعداد تشکیل شده است که با پردازش آن‌ها تصاویر طرح‌ها ایجاد می‌شود. استفاده از این فرمت فایل در طراحی هر المانی که ممکن است در زمان استفاده نیاز به تغییر سایز داشته باشد ضروری است. بنابراین یکی از جاهایی که از این فرمت فایل استفاده می‌شود در طراحی لوگوست.
فرمت فایل EPS می‌تواند مستقیماً برای چاپ استفاده شود اما فایل‌های با این فرمت چیزی نیستند که بخواهید از آن‌ها به‌صورت مستقیم در طراحی‌های وب استفاده کنید. به‌جای آن معمولاً المان‌های طراحی‌شده به فرمت فایل‌های دیگری مثل JPG، PNG و یا GIF تبدیل می‌شوند.
المان‌هایی که با فرمت فایل EPS ذخیره شده‌اند را می‌توان در هر برنامه‌ای که از طراحی‌های وکتور پشتیبانی می‌کند باز کرد و تغییر اندازه داد و یا ویرایش کرد. بنابراین به‌عنوان طراح، فرمت EPS چیزی است که تنها باید در اختیار چاپخانه، کارفرما و یا کسی قرار بگیرد که این اجازه را داشته باشد که عناصر اصلی طرح را تغییر دهد.
فرمت Ai
فرمت فایل Ai به‌نوعی پسرعموی فرمت EPS است. هر دوی آن‌ها فرمت‌های وکتوری هستند اما Ai فرمت اصلی خروجی نرم‌افزار Adobe Illustrator است. هر زمانی که شما پروژه‌ای را در این نرم‌افزار باز می‌کنید ویرایش می‌کنید و یا ذخیره می‌کنید در حال کار بر روی یک فایل با فرمت Ai هستید.
فرمت فایل Ai قابل قرارگیری در صفحات وب نیست. این فرمت در بین عموم مردم و کسانی که متخصص طراحی نیستند چندان آشنا نیست و بنابراین چندان از آن سر درنمی‌آورند. اما پرینتر دفترتان با پرینت کردن فایل‌های با این فرمت مشکلی نخواهد داشت.
فرمت PDF
بیشتر افراد با این فرمت فایل به‌خوبی آشنایی دارند. فرمت PDF هم برای دنیای دیجیتال خوب است و هم برای چاپ. افراد غیرمتخصص با آن به‌اندازه‌ی کافی آشنا هستند و پرینتر دفترتان و متصدی چاپخانه هم با این فرمت راحت هستند. این فرمت هم اطلاعات را به‌نوعی لایه‌به‌لایه ذخیره می‌کند و اگر با نرم‌افزار مناسب باز شود می‌توانید آن را ویرایش کنید. بنابراین کار وکتور را با این فرمت ذخیره می‌کنید مطمئن شوید که فونت شناخته شده و درست ذخیره می‌شود تا وقتی برای چاپ باز می‌شود همان چیزی در خروجی دیده شود که شما می‌خواهید. این فرمت به لحاظ کیفیت خیلی خوب است و حجم کمی هم دارد. برای کارهایی که صفحه‌بندی دارد مثل کتاب، دفترچه راهنما، و حتی بعضی بروشورها فرمت مناسبی است.
اگرچه می‌توان فایل با فرمت PDF را در صفحات وب به کار برد ولی این کار چندان هم سهل نیست و بنابراین شاید بهتر باشد به گذاشتن لینک دانلود اکتفا کنید.
وقتی‌که می‌خواهید طرحی برای کار چاپی خود آماده کنید اغلب مجبور می‌شوید با فایل‌هایی با فرمت‌های مختلف کار کنید. احتمال دارد عکس‌هایی با فرمت JPG که توسط عکاس گرفته شده به همراه لوگویی که فرمت EPS است و فایل‌های دیگر را نهایتاً در فتوشاپ تشکیل یک فایل PSD بدهند.
توانمندی و قابلیت‌های هر یک از فرمت‌های فایل‌ها این امکان را به یک متخصص می‌دهد تا از هر یک از آن‌ها بسته به شرایط و به‌صورت بهینه استفاده کند. بنابراین ممکن است از یک المان گرافیکی خاص در شرکت شما فایل‌های با پسوندهای مختلفی وجود داشته باشد. به‌طور مثال فایل اصلی لوگوی شما فرمت EPS داشته باشد ولی درعین‌حال یک نسخه ِ PNG برای وب و یک نسخه‌ی GIF برای کاربردهای خاص نیز از آن وجود داشته باشد. به‌طورکلی تغییر فرمت فایل‌ها در نرم‌افزارها کار چندان سختی نیست و مسئله تنها کیفیت خروجی است. بالطبع نمی‌توان انتظار داشت که یک فایل با رزولوشن پایین را با رزولوشن بالاتر ذخیره کنید و تصویرتان باکیفیت‌تر شود. تبدیل فایل‌های وکتور به رستر کاری ساده است و تنها کاری که باید بکنید انتخاب نوع فایل خروجی است. اما عکس آن و تبدیل فایل رستر به وکتور یک فرایند پیچیده است و راه ساده‌ای برای آن وجود ندارد.
وقتی صحبت در مورد چاپ باشد جدای از تمام این مطالب نظر چاپخانه اهمیت زیادی دارد. کاملاً ممکن است که چاپخانه از شما انتظار داشته باشد تا فایل خروجی را با فرمت مثلاً TIFF یا JPEG و با حداقلی از رزولوشن تهیه کنید. دقت کنید که اگر فایل TIFF به چاپخانه می‌فرستید نه لازم و نه خوب است که حالت لایه باز آن بفرستید. با تبدیل خروجی به تنها یک لایه و تهیه فایل TIFFمی‌توانید حجم خروجی را خیلی کمتر کنید و هنوز از قابلیت عدم فشرده‌سازی فرمت TIFF استفاده کنید.
مطالعه مقالات زیر پیشنهاد می شود: